Molen van Rotselaar

Ik woon in de Molen van Rotselaar. Dit watermolencomplex heeft een lange geschiedenis. De geschreven bronnen gaan terug tot 1217. Zie ook:

http://www.molenvanrotselaar.be

nieuwe luchtfoto Molen van Rotselaar

Ik wil jullie hier op de hoogte houden van onze aangehouden inspanningen om dit monument in stand te houden.

Noteer alvast: Molenfeesten 17-18 augustus 2019

Het verhaal van de molen is eeuwenoud. De oudste vermelding dateert uit 1217. In dat jaar sterft de eigenaar van de molen: de Heer van Rotselaar en de oudste zoon erft onder andere de molen. We kunnen er dus van uit gaan dat er hier al meer dan 800 jaar een watermolen op de Dijle staat. Dat is lang, maar de Romeinen bouwden in onze streken al watermolens en zelfs voor hen de Keltische volkeren. De mens gebruikt immers al meer dan 2000 jaar de kracht van het water om zijn arbeid te verlichten.

Door huwelijken kwam de molen in handen van de hertogen van Aarschot, de families De Croÿ en van Arenberg: dit duurde tot in 1902

De gebouwen die hier nu rond het erf staan dateren natuurlijk niet uit 1217, maar zijn een staalkaart van het bouwen doorheen 5 eeuwen:

–het oudste gebouw, de molenaarswoning met de ijzerzandstenen plint, dateert uit 1573. IJzerzandsteen is natuursteen die hier in Rotselaar gewonnen werd (Diestiaan).

–de witgekalkte molen dateert uit 1664

–de paardenstal is van 1777 (eventueel het verhaal vertellen van het graven van het kanaal Leuven –Dijle, de aanvoer van het graan over de Dijle, die afstand was 76 km, langs het kanaal slechts 28 km, de molenaar moest daarom met paard en kar naar Wijgmaal om het graan dat hij kocht op de graanmarkt van Antwerpen op te halen, vandaar de noodzaak voor een paardenstal.

–Wat later, rond 1800, was het ook nodig om een houten schuur te bouwen om de karren in te stallen.

–De grote schuur werd rond 1870 gebouwd en diende als opslagruimte.

–In 1902 kocht Victor Van Doren de molen van de hertogin en deed heel wat investeringen:

o Hij bouwde het grootste gebouw: de silo

o Hij verving de 2 waterwielen door een waterturbine en bracht zo de molen van het ambachtelijke/agrarische tijdperk naar het industriële tijdperk.

De molen van Rotselaar is altijd één van de grootste watermolens van de Nederlanden geweest, nl. de derde grootste na ’s Hertogenmolens in Aarschot op de Demer en de Banmolens van de graven van Vlaanderen op de Leie. Je hoort het Heren, Hertogen, Graven: molens vereisten grote investering: ze waren dan ook bijna zonder uitzondering eigendom van de adel of van abdijen.

De molen is een watermolen, laat ons dan maar naar het water gaan kijken.

De Dijle is na de Schelde, de Maas, de Leie en de Nete, één van de grootste rivieren van Vlaanderen. De Dijle heeft hier altijd ongeveer 5 m3/s. De Dijle heeft een vrij groot natuurlijk verval. Om u een idee te geven: als de Dijle Leuven binnenstroomt is dat op een niveau van 21m40. Het niveau hier, stroomopwaarts van de molen is 12m40 boven de zeespiegel. Ons achterwater is 10m00. Dat wil zeggen dat het Dijlewater tussen Leuven en Rotselaar ongeveer evenveel valt als tussen Rotselaar en de zee. Na Rotselaar was er maar één molen: in Mechelen: die kon alleen maar werken bij laag tij. In Mechelen gaat het Dijlewater immers 5 m op en af 2 maal per dag met eb en vloed.

Spijtig genoeg zit er niet alleen water in de Dijle: onze krooshekreiniger haalt elke dag gemiddeld 500 kg zwerfvuil en organisch materiaal uit het water. Om de 5 weken vullen wij zo een container met zwerfvuil. Dat kan letterlijk alles zijn wat de mens kwijt wil: plastic flessen, glas, blik, ijskasten, diepvriezers, TV’s, fauteuils, matrassen, …Op een jaar tijd telden we ook meer dan 2000 dode dieren, van vissen over ratten, katten, honden, kippen, konijnen tot schapen, geiten, kalveren en zakken met ingewanden. Niet zo prettig. Luguber werd het al tweemaal toen we een menselijk lichaam bovenhaalden.

Wij denken dat de Leuvenaars de Dijle al eeuwenlang beschouwen als de vuilniskar die altijd langs komt 24u op 24.

We halen ook zo veel hout (met een rechte zaagkant) uit het water dat we er wel 2 woningen mee kunnen verwarmen.

Uiteindelijk bereikten we een akkoord met de Vlaamse Overheid: zij halen het zwerfvuil gratis weg, Ecopower betaalt de persoon die het vuil sorteert.

Energie

De molen stuwt het water zo hoog als kan op in de rivierbedding, tot aan het stuwpeil. Het verschil tussen het voorwater en het achterwater noemen we het verval: dat is om en bij de 2m00.

Als je de kracht wil berekenen die de Dijle ons hier kan schenken, moeten we een eenvoudige vermenigvuldiging maken:

2m valhoogte x 5 m3/s debiet x valversnelling of 9,81 m/s2 = 100 kW theoretisch. De meeste molens in Vlaanderen hebben maar 5 à 10 kW.

We zullen nu binnen in de molen gaan zien wat we met deze kracht aanvatten.

Over het erf naar de passerelle

We staan hier bij de uitstroom van de turbine. Zoals je kunt zien komt het water rustig uit de turbine. Dat is normaal: de turbine neemt ongeveer 80% van de energie uit het water.

Het water valt na de turbine of na een waterwiel als het ware ‘stil’ of  ‘plat’. Daarom heeft het water een grotere sectie of meer ruimte nodig. Dat noemen we de molenkolk of molenkom. Die is diep en breed. Bij een restauratie mag je die absoluut niet gaan opvullen of versmallen want dan kan de turbine of het waterwiel de kracht van het water niet meer opnemen.

Binnengaan in het turbinegebouw en naar het draaiende wiel gaan

Op deze plaats stonden voor 1902 twee grote houten waterwielen. Die hadden een rendement van amper 30 %. De fabrikant van de turbine: de firma Schneider-Jaquet uit Straatsburg, garandeerde een rendement van méér dan 80 %. Met dezelfde hoeveelheid water kon de molenaar dus veel meer malen.

En dat gebeurde hier vanaf dan ook. De molenaar wilde dag en nacht gaan malen. Daarom begon men in 1907 met de productie van elektriciteit. Een molen ’s nachts gaan verlichten met een olielamp of gaslamp hield te veel risico’s in met al dat meelstof in de lucht. Een ontploffing kan dan altijd gebeuren.

Victor Van Doren was naast molenaar ook gemeentesecretaris. Hij stelde voor om de 2 bruggen over de Dijle te verlichten. Dit groeide uiteindelijk uit tot een openbaar verlichtingsnet in het dorp van Rotselaar. Dan begonnen ook de woningen van die straten aan te sluiten voor verlichting. Zo werd Rotselaar al voor de eerste wereldoorlog geëlektrificeerd, goed 20 jaar voor de meeste dorpen in Vlaanderen. Dit systeem bleef in werking tot net na de tweede wereldoorlog. Toen nam het bedrijf, dat nu Iverlek heet, die taken over.

Vroeger werd de turbine manueel bediend (met dat draaiwiel achter de afsluiting), nu gebeurt dat met een PLC, een soort computer.

Het sturingsprincipe is eenvoudig: de turbine neemt zo veel water als mogelijk is. Als het waterpeil zakt, sluit de turbine een klein beetje.

Aan de taartsnede van de turbine

De turbine zelf zien we niet: die staat een verdieping lager en het water staat tot aan het plafond van deze kelder. De turbine staat boven een ronde opening die de verbinding maakt met een kelder die nog een verdieping lager zit die in verbinding staat met de molenkolk.

De turbine bestaat uit twee grote delen:

–het omhulsel of de stator met 40 statorschoepen (bepalen de hoeveelheid water die door de turbine gaat (diameter ongeveer 2m80)

–de kern van de turbine of de rotor met 38 rotorschoepen.

Het water wordt via de statorschoepen op de rotorschoepen geleid. De rotor gaat draaien en de kracht wordt via de as overgebracht.

We kunnen de kracht van het water mechanisch overbrengen via het grote kroonwiel met houten kammen en het gietijzeren wiel naar de molenmachines, ofwel door het plafond naar de tandwielkast en de generator.

We maken al sinds 1995 opnieuw onafgebroken groene stroom. Momenteel restaureren we de maalderijmachines. Binnen een 3 tal jaren zullen we hier een bezoekerscentrum hebben rond water, energie en malen.

Via de trap naar boven naar de generator

De turbine draait aan 28 toeren per minuut. Dat wordt in de tandwielkast in drie trappen opgevoerd tot 1000 toeren per minuut voor de generator. Eigenlijk is dit een gewone asynchrone elektrische motor. Als we de turbine opstarten komen binnen de 2 seconden aan die 28 en 1000 toeren en dan koppelt de sturing de generator aan op het elekriciteitsnet. Vanaf dan wil het net de generator aan zijn nominaal toerental, 1000 laten lopen. Maar de sturing opent dan de turbine in kleine trappen en de turbine laat de generator iets sneller lopen dan 1000 toeren per minuut. De generator draait dan over-synchroon en produceert dan stroom ipv te verbruiken. Op jaarbasis wekt deze installatie ongeveer 500.000 kWh op, goed voor het gemiddelde verbruik van  140 huishoudens.

Op de sturingskast zie je allerlei gegevens: bovenwaterpeil, onderwaterpeil, …

Alle stroom gaat via een kabel naar het elektriciteitsnet. De installatie is eigendom van Ecopower.

Ecopower is een financieringscoöperatie met meer dan 57.000 aandeelhouders over heel Vlaanderen.